سهمایه - بورس و سهام و سرمایه‌گذاری

چاپ اسکناس در ایران

ممکن است برای همه کسانی که اسکناس ها و سکه هایی را که روزمره در تمامی امور زندگیشان استفاده می کنند سوال پیش بیاید که نحوۀ چاپ این اسکناس ها به چه صورت است آیا مراحل خاصی برای اینکار انجام می شود یا نه؟ بله چاپ و ضرب اسکناس ها و سکه ها مستلزم مراحلی منحصر به فرد و با قوانین و مقرراتی است که در ادامۀ این مطلب با این مراحل آشنا می شوید.

آنطور که قانونگذار تعیین کرده مسئولیت چاپ و نشر و امحای اسکناس در ایران بعهده بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است این وظیفه در سال 1338 پس از تصویب قانون پولی و بانکی کشور و همزمان با تاسیس بانک مرکزی در هجدهم مرداد 1339 به بانک مرکزی محول شد. تا قبل از سال 1338 بانک ملی ایران وظایف بانک مرکزی مانند حق انحصاری انتشار اسکناس و تنظیم جریان پول کشور را بعهده داشت.

گفتنی است قبل از انقلاب اسلامی و تا اوایل سال 1362 کلیه اسکناس های رایج کشورمان عمدتاً در اروپا تهیه می شد.در این سال با راه اندازی کارخانه چاپ اوراق بهادار توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران،چاپ اسکناس در داخل آغاز و در سال 1367 با توجه به حجم بالای واردات کاغذ اسکناس و سایر اوراق امنیتی بنابه به دستور رئیس جمهور وقت بنا شد که بانک مرکزی در خصوص تاسیس کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار اقدامات لازم را بعمل آورد.

بانک مرکزی همچنین در راستای انجام این وظیفه قانونی، سازمان تولید اسکناس و مسکوک را راه اندازی کرد تا از آن طریق نسبت به مدیریت اسکناس موجود در بازار اقدام کند؛ مسئولیت سازمان تولید اسکناس و مسکوک چاپ و امحای اسکناس های رایج در بازار است البته مسئولیت سازمان فقط به تولید اسکناس و مسکوک ختم نمی شود چراکه اوراق بهادار دیگری مانند اوراق مشارکت بانک های مختلف، اسناد هویتی (مانند گذرنامه ها و شناسنامه ها) و کارت هایی که جنبه امنیتی یا اعتبار خاصی دارد نیز به این مجموعه ارجاع داده و از مرحله طراحی تا اجرا و چاپ در سازمان تولید انجام می شود.

سازمان تولید اسکناس از سال 1351 تاسیس و طرح تاسیس چاپخانه ای برای چاپ اسکناس تهیه شد. سال 1361 ساختمان چاپ اسکناس تکمیل و چاپ اسکناس به صورت آزمایشی با چاپ اسکناسهای 200 ریالی بطور رسمی در ایران آغاز شد.

در سال 1367 با راه اندازی دو خط تولید دیگر، خط تولید اسکناس به 4 واحد رسید و از آن پس تمامی اسکناسهای جمهوری اسلامی ایران در داخل چاپ می شود. در سال 1368 با توجه به واردات کاغذهای مورد نیاز از خارج، طرح ساخت کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار مطرح می شود.

در سال 1376 عملیات اجرایی پروژه کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار آغاز می شود. در سال 1381 این کارخانه پس از پشت سر گذاردن تولیدات آزمایشی به بهره برداری کامل رسید. و اکنون با لطف الهی و تلاش مسئولان و همت مردان این خاک تمامی مراحل تهیه و تولید اسکناس در داخل کشور انجام شده و افتخاری به افتخارات ملی افزون گشته است.

پول فیات، پول بدون پشتوانه

پشتوانه پول کاغذی سکه‌‌های طلا و نقره بود. این مساله اگرچه مزایای زیادی از نظر حفظ ارزش دارایی‌ها داشت اما مشکلات زیادی برای دولت‌ها ایجاد می‌کرد. از جمله این مشکلات می‌توان به سختی انتقال حجم عظیم طلا و نقره بین کشورهای مختلف اشاره کرد. مشکل دیگر جمع‌شدن طلا در کشورهای قدرتمند بود. از طرفی برخی از بانک های مرکزی کشورها با ادعای داشتن طلا و نقره، پول کاغذی ایجاد می‌کردند اما در شرایط بحران و هجوم مردم به بانک‌ها برای دریافت سکه‌های طلا ارزش پول ملی به شدت افت می‌کرد.

این مشکلات باعث شد که در سال 1971 قرارداد برتون وودز فسخ و پول فیات بدون پشتوانه جایگزین پول کاغذی با پشتوانه طلا و نقره شود. البته تاریخچه پول فیات به حدود ده قرن پیش و ایالت سوچوان چین برمی‌گردد. در آن دوران از پول کاغذی بدون پشتوانه برای خرید و فروش کالاهایی مثل ابریشم، طلا و نمک استفاده می‌شد. این سیستم رسمی نبود تا این‌که «قوبیلای خان» یکی از نوادگان چنگیزخان مغول در قرن سیزدهم میلادی آن را تبدیل به پول ملی کرد. به زعم بسیاری از تاریخ‌پژوهان، یکی از دلایل سقوط امپراطوری مغول استفاده از پول فیات بود.

پول فیات به دلیل راحتی ایجاد و استفاده از آن امروزه در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. دولت‌ها با توجه به این‌که اختیار تولید، توزیع و حذف ارز فیات در سیستم مالی را برعهده دارند از وجود پول فیات استقبال می‌کنند چرا که وجود این پول به آن‌ها امکان سیاست‌گذاری پولی در شرایط بحرانی را می‌دهد. سیاست‌گذاری پولی دولت‌ها همواره به صورت یک شمشیر دولبه بر سر اقتصاد هست و اتخاذ سیاست‌های اشتباه ممکن است باعث افزایش نقدینگی، افزایش تورم، کاهش ارزش پول ملی و در موارد حاد سقوط اقتصاد کشورها شود.

توجه داشته باشید که پول فیات لزوما پول کاغذی نیست و می‌تواند در انواع شکل‌های سکه، اسکناس و دیجیتال در دسترس باشد. امروزه با پیشرفت تکنولوژی، استفاده از پول بیشتر در بستر دیجیتال صورت می‌گیرد اما همچنان مدیریت تولید و توزیع آن بر عهده بانک‌های مرکزی است. امرزوه چاپ پول معادل تغییر در اعداد ترازنامه بانک مرکزی است و بدون هیچ هزینه برای چاپ اسکناس یا ضرب سکه انجام می‌شود. سوال پشتوانه پول چیست در اصل به پول فیات برمی‌گردد که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.

پول رمزنگاری شده، پول مردم

پول فیات به عنوان راه‌حلی برای حل مشکلات پول با پشتوانه طلا و نقره ارائه شد. در سیستم جدید پولی نیازی به جابجایی مقادیر عظیم فلزات در سطح جهانی نبود و دولت‌ها می‌توانستند هر جایی که لازم بود با چاپ یا حذف پول، سیاست‌های مالی خود را اعمال کنند. اما همین مساله خود منجر به اتفاقات ناگواری در اقتصاد شد. پول فیات زمانی ارزش خود را حفظ می‌کند که مقادیر چاپ پول با مقادیر رشد اقتصاد و تولید همخوانی داشته باشد. در غیر اینصورت، افزایش نقدینگی منجر به افزایش تورم و کاهش ارزش پول می‌شود.

می‌توان گفت دولت‌ها با تغییر در مقادیر پول موجود در بازارها سعی می‌کنند اقتصاد را از شرایط بحرانی نجات دهند اما این مساله با کاهش ارزش پول همراه است و ارزش دارایی‌های مردم را کاهش می‌دهد. ایده ایجاد ارزهای دیجیتال برای جلوگیری از چنین مسائلی مطرح شده است. در سال 2009 و پس از بحران مالی بزرگ در مقیاس جهانی «بیت‌کوین» به عنوان اولین رمز ارز به دنیا معرفی شد.

بیت‌کوین خود را سیستم مالی «غیرمتمرکز» (Decentralised) و «توزیع شده» (Distributed) تعریف می‌کند که به منظور انتقال ارزش همتا به همتا ایجاد شده است. در مورد بیتکوین اینجا بخوانید.

ویژگی‌های ارزهای دیجیتال

پول رمزنگاری شده با ایجاد بیت‌کوین به دنیا معرفی شد و در طی مدت زمان کوتاهی توانست توجه زیادی را به خود جلب کند. این نوع پول از ویژگی‌هایی بهره می‌برد که آن را تبدیل به خاص‌ترین پول دنیا کرده است. در ادامه چند مورد از این ویژگی‌ها را بررسی می‌کنیم.

•     رمزارزها از دفتر کل توزیع شده استفاده می‌کنند. بنابراین، دفتر کل حساب‌ها به جای این‌که دست یک شخص یا نهاد مثل بانک مرکزی باشد، در اختیار تمام کاربران شبکه قرار گرفته است. امنیت اطلاعات در این حالت بسیار بالاتر است.
•     توکن‌های ارز دیجیتال به صورت غیرمتمرکز مدیریت می‌شوند به این صورت که تامین امنیت اطلاعات، تایید و ثبت تراکنش‌ها و ایجاد سکه‌های جدید همه به دست ماینرها از سراسر جهان مدیریت می‌شود.
•     امنیت رمزارزها توسط الگوریتم‌های رمزنگاری، توابع هش و ایده‌های اقتصادی تامین می‌شود. این ایده‌ها در شبکه بلاک چین به شکلی در کنار هم قرار گرفته‌اند که حمله به شبکه و از بین بردن آن سخت و هزینه‌بر است.
•     برای استفاده از پول دیجیتال نیازی به احراز هویت و اجازه گرفتن از شخص یا سازمان خاصی نیست. افراد می‌توانند با داشتن کیف پول ارز دیجیتال به دیگران در هر جای دنیا پول ارسال کنند.
•     هیچ‌کس نمی‌تواند کاربری را از معامله با ارزهای دیجیتال منع کند.
•     اطلاعات تراکنش‌ها در شبکه بلاک چین کاملا شفاف در اختیار تمام کاربران قرار می‌گیرد اما چون احراز هویت وجود ندارد تشخیص افراد از روی کیف پول غیر ممکن است.
•     سرعت انتقال پول در تراکنش‌های بین‌المللی با استفاده از ارزهای دیجیتال بالا است و به دلیل حذف نهادهای مالی واسطه با کمترین هزینه انجام می‌شود.
•     مجموع تعداد سکه‌ها در بسیاری از پروژه‌های بلاک چینی محدود است و امکان تولید سکه‌های جدید در آن وجود ندارد. این به این معنی است که هیچ کس نمی‌تواند با تولید سکه‌های جدید ارزش دارایی افراد را کاهش دهد.

مجموع این ویژگی‌ها پول رمزنگاری شده را به عنوان یکی از گزینه‌های جایگزین یا موازی پول فیات مطرح کرده است. البته مشکلاتی مانند عدم توانایی در سیاست‌گذاری‌های مالی در شرایط بحرانی و همچنین نبود راهکاری برای دریافت مالیات و شناسایی فعالیت‌های خلافکارانه، پول رمزنگاری شده را با اما و اگر مواجه کرده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد پشتوانه و ارزش بیت کوین، مطالعه مطالب زیر پیشنهاد می‌شود.

خلق پول بی‌پشتوانه؛ باتلاق بدون رهایی اقتصاد

سیستم وام‌دهی بانک‌ها باید اصلاح شود و در این مسیر بیش از هر چیز افزایش تولید داخلی و رشد تولید ناخالص ملی باید هدف‌گذاری شود زیرا با خلق پول بی‌پشتوانه اقتصاد کشور روز به روز ضعیف‌تر می‌شود.

یک کارشناس بازار سرمایه با بیان این مطلب به خبرنگار پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا) گفت: اگر نرخ بهره حقیقی در اقتصاد کشور منفی باشد این امر باعث می‌شود پول از بانک‌ها خارج شده و به سمت بازارهای دارایی هجوم ببرد.

عباس حشمتی با اشاره به اینکه خلق پول، معادل پولی است که وجود ندارد اما با وام و اعتباردهی ایجاد می شود، افزود: نرخ بهره منفی باعث جذابیت و افزایش تقاضای وام و خلق پول می‌شود. کسی که با وام گرفتن ملکی خریداری می‌کند، دارایی او طی مدت کوتاهی ۵ برابر می‌شود. بنابراین، وام گرفتن باعث ایجاد کسب ثروت شده و بر ضد تولید است.

به گفته حشمتی؛ لوپ باطل و چرخه _تورم_ سفته بازی_ تقاضای وام و در آخر خلق پول_ همانند باتلاقی است که مدام عمیق‌ترمی‌شود زیرا تورم بیشتر باعث ایجاد سفته‌بازی بیشتر و افزایش فعالیت سوداگرانه می‌شود.

این کارشناس درباره سیستم وام‌دهی در کشور گفت: تقاضای وام در کشور طوری است که اعتبارسنجی درستی برای آن انجام نمی‌شود به طوری‌که بسیاری از تسهیلات نکول و پس داده نشده بنابراین نقدینگی خلق شده اغلب بدون تزریق در تولید در بازارهای سوداگرانه باقی می‌ماند.

به گفته حشمتی؛ اعتبارسنجی در کشور طوری است که تنها گردش حساب بررسی می‌شود و هدف از وام و یا انگیزه دریافت آن مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در حلی‌که باید اعتبارسنجی به سمت تولید برود و این موضوع مهم باشد که آیا وام گیرنده پول را برای کارهای تولیدی هزینه خواهد کرد یا نه؟

وی عنوان کرد: مردم عادی معمولا هدف سوداگری در گرفتن وام ندارند و دنبال برطرف کردن مشکلات خود هستند. اما دهک اول (دهک ثروتمند) ۶۰ برابر دهک فقیر از تسهیلات بانکی بهره‌مند شده اند که انگیزه «نکول» هم دارند به این معنا که تمایل کمتری به پس دادن وام دارند و این چرخه دائم تکرار می‌شود. متاسفانه افراد ثروتمند اغلب به پشتوانه قدرت ناشی از ثروت تمایلی به پس دادن وام ندارند.

این کارشناس با اشاره به فلسفه بانکداری اسلامی گفت: بانکداری اسلامی به این صورت است که بخش حقیقی اقتصاد با بخش پول باید ارتباط داشته باشد. به عنوان نمونه در آلمان چون تورم پایین است، انگیزه سفته بازی وجود ندارد و حتی با فرض تورم، ساختاری به گونه‌ای طراحی شده که عملکردها هدایت شده و مالیات بر عایدی سرمایه به درستی دریافت می‌شود.

وی افزود: در بحث مربوط به مالیات بر عایدی، ساختاری در کشورهای توسعه یافته طراحی شده که امکان سوءاستفاده از آن وجود نداشته باشد و فقط برای فعالیت تولیدی وام داده می‌شود در نتیجه ربا در این سیستم دیده نمی‌شود.

حشمتی گفت: انتظار می‌رود تیم اقتصادی دولت سیستم بانکی کشور را اصلاح کند زیرا به تعداد بانک‌ها، تولید قابل توجهی در کشور وجود ندارد و تسهیلات به طور متوازن پرداخت نمی‌شود.